Logopeda

 

FUNKCJĘ LOGOPEDY OD ROKU SZKOLNEGO 2014/2015 PEŁNI PANI ANNA SZYMCZAK

 

PLAN PRACY LOGOPEDY SZKOLNEGO
Poniedziałek 8.55-9.55

Wtorek 10.45-11.45

Środa 7.45 –8.45; 12:45 –13.45

Czwartek 12.45-13.45

Piątek 12.45:13.45

Zajęcia odbywają się w sali nr 27 na I piętrze.
Kontakt: telefon do szkoły 67-212-33-78

 

PROGRAM GRUPOWYCH ZAJĘĆ LOGOPEDYCZNYCH KSZTAŁTUJĄCYCH MOWĘ

Spis treści:
1. Założenia programu
2. Cele programu
3. Realizacja programu
4. Procedury osiągania celów
5. Przewidywane efekty
6. Ewaluacja programu
7. Bibliografia

1. Założenia programu
„Program grupowych zajęć logopedycznych kształtujących mowę” skierowany jest do uczniów klas I – III Szkoły Podstawowej, przejawiających trudności językowe. Realizowany jest w wymiarze trzech godzin lekcyjnych tygodniowo.

2. Cele programu
1. Kształtowanie prawidłowej mowy poprzez korygowanie zaburzeń w zakresie strony fonetycznej, leksykalnej i gramatycznej wypowiedzi.
2. Stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy.
3. Doskonalenie wymowy już ukształtowanej.
4. Wdrażanie do praktycznego wykorzystania nawyków poprawnej wymowy przyswojonej w toku ćwiczeń.
5. Usprawnianie techniki czytania i pisania.
6. Wdrażanie dzieci do twórczej aktywności słownej.

3. Realizacja programu
1. Diagnoza logopedyczna
2. Ćwiczenia przygotowujące narządy artykulacyjne do wywołania zaburzonych głosek
a) ćwiczenia oddechowe – wyrabianie oddechu dla mowy, wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.
– wdech przez nos, wydech ustami,
– unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu,
– wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu,
– wykonanie wdechu wymawiając „s” z jednakową głośnością,
– wykonanie wdechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej,
– wykonanie wdechu dmuchając na skrawek papieru (odchylenie papieru musi być cały czas jednakowe),
– wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,
– zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości,
– dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki,
– nadmuchiwanie balonów,
– gra na organkach, trąbce, gwizdku.

b) ćwiczenia narządów artykulacyjnych – usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy, wywoływanie głosek w izolacji, utrwalanie ich poprawnej realizacji w sylabach, logotomach, wyrazach, zdaniach z nasileniem głoski ćwiczonej.

ćwiczenia języka:
– gwałtowne wysuwanie i wsuwanie języka w głąb jamy ustnej, zlizywanie z talerzyka miodu, posypki na torty,
– „kląskanie” językiem o podniebienie twarde,
– dotykanie czubkiem języka na zmianę dolnych i górnych zębów przy silnie opuszczonej żuchwie,
– unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego,
– wysuwanie języka na górną wargę,
– odklejanie opłatka, chrupki od wałka dziąsłowego,
– głośne wymawianie głoski a z jednoczesnym unoszeniem języka do wałka dziąsłowego,
– kilkakrotne uderzanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy,
wielokrotne wymawianie sylaby da z głoską d realizowaną dziąsłowo jak w wyrazie Andrzej, drzewo,
– lizanie podniebienia przy otwartych ustach,
– wypychanie językiem policzków.

ćwiczenia warg:
– szybkie zmienianie układu ust „uśmiech”-„ryjek”,
– utrzymywanie na wargach zwiniętych w „ryjek” kółeczka z cienkiego drucika, podczas wykonywania ćwiczeń manualnych (chodzi o odwrócenie uwago od wykonywanego ruchu warg, by ćwiczona czynność wykonywana była automatycznie),
– wykonywanie ruchów imitujących gwizdanie i cmokanie,
– zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie,
– dmuchanie przez wargi ułożone w kształt dziobka i z zębami górnymi na dolnej wardze,
– parskanie,
– półuśmiech-odciąganie na przemian kącików warg,
– nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami lub nosem.

ćwiczenia podniebienia miękkiego:
– wdychanie i wydychanie powietrza przez nos,
– wypowiadanie sylaby apa z przedłużeniem momentu zwarcia warg,
– wypowiadanie sylab ap, op, ep, yp, up z przedłużeniem zwarcia warg,
– ćwiczenia z rurką (przenoszenie kawałków papieru),
– ziewanie.

ćwiczenia żuchwy:
– opuszczanie i unoszenie żuchwy ku górze,
– wykonywanie ruchów poziomych, raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi,
– ruchy do przodu i do tyłu.

c) ćwiczenia emisyjno – głosowe – wyrabianie właściwej tonacji, kierowanie głosu na maskę, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów.
– próby wymowy poszczególnych bądź niektórych samogłosek na różnej tonacji,
– ćwiczenia na wyrazach dźwiękonaśladowczych ( muuu…, chał chał…, pi pi…, itp.),
– stajemy swobodnie w niewielkim rozkroku, ręce luźno zwisają wzdłuż ciała, głowa lekko pochylona do przodu. Unosząc powoli głowę, bierzemy głęboki wdech a wypuszczamy gwałtownie parskając jak koń (powtarzamy kilka razy),
– wyobraźcie sobie, że jesteśmy w lesie i chcemy przywołać koleżankę i kolegę, których nie widzimy
a) przeciągamy samogłoskę w pierwszej sylabie: Kaaaaa…siu!, Maaaaa…ćku!
b) przeciągamy samogłoskę w drugiej sylabie: Elkaaaaa…!, Tomkuuuuu…!

3. Ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji wad wymowy
– wywołanie głoski w izolacji,
– utrwalanie głoski korygowanej w sylabach otwartych i zamkniętych,
– utrwalanie głoski korygowanej w strukturze logotomowej,
– utrwalanie głoski korygowanej w wyrazach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie,
– utrwalanie głoski korygowanej w zdaniach,
– automatyzacja poprawnej wymowy w mowie spontanicznej, opowiadanie ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,
– ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem komputera.

4. Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną
ćwiczenia ortofoniczne:
– zabawa pt. „Wiosenny spacer” – dzieci poruszają się zgodnie z akompaniamentem do marszu, biegu, podskoków. W przerwie prowadzący rytmizuje słowo „wiosna” stosując różną dynamikę i tempo,
– zabawa pt. „Przyjście Wiosny na łąkę”. Wiosna (prowadzący) wędruje miedzy dziećmi, dotyka je różdżką i „zamienia” w owady. Rozdaje dzieciom znaczki z obrazkiem owada. Następnie zaprasza owady do lotu. Na zakończenie owady
urządzają „koncert”
– zabawa „Pszczoły.” Dzieci – pszczoły stoją w umówionych miejscach pod ścianami – tu są ule. W trakcie muzyki pszczoły wylatują z uli i latają w różne strony zbierając pyłek z kwiatów. Na przerwę w muzyce z głośnym brzęczeniem (zzzzzzz) wracają do ula. W ulu brzęczą bardzo cichutko (mmmm).
– zabawa „W lesie.” Dzieci zostają podzielone na trzy grupy zwierząt leśnych – zające, wiewiórki i ptaki. Każdą grupę zwierząt wywołuje inny akompaniament rytmiczny. Dzieci, które usłyszą swój rytm biegają po sali naśladując wybrane zwierze, następuje zmiana rytmu i kolejna grupa naśladuje zwierzęta,
– zabawa „Jastrząb i kurczęta”. Dzieci ruchem i dźwiękiem naśladują kurczęta chodzące po podwórku, na sygnał tamburyna uciekają przed „jastrzębiem” w wyznaczone na sali miejsce,
– „Wróble” – podskoki obunóż w miejscu i po całej sali, z jednoczesnym dźwiękowym naśladowaniem ćwierkania,
– ćwiczenie uspokajające: marsz na palcach.

ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonematycznego – usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, ćwiczenia poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze i źle wypowiedzianych.
– odtwarzanie w układzie przestrzennym wystukanego „ rytmu”. Dziecko otrzymuje do dyspozycji kilka klocków. Osoba prowadząca ćwiczenia wystukuje określony rytm zasłaniając rękę. Zadaniem dziecka jest ułożenie klocków odpowiednio do tego rytmu. Jeśli dziecko popełnia błąd, powtarzamy stukanie i naprowadzamy dziecko na poprawne wykonanie ćwiczenia,
– zabawa w pogodę. Na dźwięk „ szuu…” dzieci naśladują wiatr, który szybko wieje (ruchy ramion nad głową). Przez cały czas mówią głośno „ szuuu, szuuu”. Na dźwięk „ plum” – naśladują deszcz podskakując, w momencie opadania mówią „ plusk”. Na dźwięk „lalala” – dzieci kręcą się wokół własnej osi z ramionami w bok; powoli kucają, kręcąc się. Przez cały czas mówią „lalala”,
– rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski.
Całe obrazki z jednego kompletu rozdajemy dzieciom, które kładą je przed sobą tak, aby ilustracje były widoczne. Osoba prowadząca ćwiczenia pozostawia do swojej dyspozycji drugi komplet obrazków. Nie pokazując obrazka wypowiada odpowiednią głoskę. Każde z dzieci sprawdza, czy ma obrazek, którego nazwa rozpoczyna się od podanej głoski. Dziecko, które rozpozna właściwy obrazek, otrzymuje drugi do pary,
– wydzielanie ostatniej głoski z nazwy obrazka.
Osoba prowadząca mówi nazwę przedstawionego na obrazku przedmiotu. Dziecko, które ma dany obrazek, podaje ostatnią głoskę nazwy i otrzymuje drugi do pary,
– różnicowanie głosek poprzez wskazywanie obrazków, rysowanie, wycinanie itp.(np. które zwierzę wydaje dany odgłos wąż – sssss…, mucha – zzzz),
– różnicowanie głosek z użyciem gestów – wymawiamy opozycyjne głoski, gdy dziecko usłyszy np. „sz” – podnosi rękę do góry (tak jak układa się język przy artykulacji), gdy „s” – opuszcza na dół,
– różnicowanie takich samych głosek, różnych i o podobnym brzmieniu lub sylab (np. ba – da – ga – ba…) – dzieci sygnalizują moment usłyszanej głoski lub sylaby.

ćwiczenia i zabawy z muzyką – logorytmika
– zabawa muzyczna „lampa – nos” ze wskazaniem wysokości dźwięków.
Prowadzący gra albo śpiewa dźwięki: wysokie, niskie. Kiedy gra dźwięk wysoki, dzieci pokazują ”lampę”, kiedy niski – „nos.”
– muzyczna zabawa z tekstem piosenki „Sanna.”
Rytmiczne powtarzanie tekstu na tle pulsu – nauka tekstu na zasadzie echa:
zi-ma. zi-ma, zi-ma
pa-da, pa-da, śnieg
ja-dę, ja-dę, w świat sa-nia-mi
san-ki dzwo-nią dzwo-ne-czka-mi
dzyń, dzyń, dzyń
dzyń, dzyń, dzyń
dzyń, dzyń, dzyń.
Rytmiczne powtarzanie tekstu ze zmienną intonacją:
wysoko, na średniej wysokości, nisko.
– zabawa ruchowa „Sanki.” Dzieci ustawiają się w kole, formują „sanki” mówią lub śpiewają piosenkę i biegną po okręgu koła. Na zakończenie każdej zwrotki zatrzymują się, odwracają do siebie twarzami i klaszczą w ręce partnera,
– „Walka z piłkami”. Prowadzący toczy kilka piłek do dziecka, które od razu odtacza je z powrotem. Czasami toczymy nawet kilka piłek na raz. Aby je odesłać dziecko musi się wykazać zręcznością i szybkim refleksem. Gra ta rozwija zręczność, spostrzegawczość, uczy przestrzegania zasad,
– Żołnierski marsz. Sylwetka wyprężona, ręce przyciśnięte do tułowia. Dziecko maszeruje jak żołnierz podczas parady. Stopy muszą być mocno wyprężone i wysunięte ku przodowi. W tej pozycji uniesiona stopa powinna być postawiona na podłodze. Ćwiczenie to wyrabia prawidłową postawę i ładny chód.
– Koń w cyrku. Należy kroczyć unosząc wysoko kolana, podobnie jak koń w cyrku. Dzieci chodzą coraz szybciej, aż wreszcie biegną. Następnie zwalniają i w końcu stają.
– Zabawa z piłką. Dzieci stają w kole. Jedno trzyma piłkę. Muzyka w takcie dwu-, trzy, czteromiarowym na zmiany. Na raz dzieci kolejno podają piłkę od dziecka do dziecka. Muszą przy tym uważać na akcenty muzyczne w zmieniającym się metrum,
– Piłka wędrowniczka. Dzieci stoją w dwóch rzędach w pewnych odstępach. Rzucanie piłką powinno wypaść na mocną część taktu, zaś w czasie pozostałych piłkę należy przetrzymać,
– Na łące. Dzieci podzielone na trzy grupy: świerszcze, żaby, pszczoły – stoją w luźnej gromadce. Każda grupa wywoływana jest do poruszania się innym akompaniamentem. Na dany sygnał, np. klaskanie, świerszcze biegają i wydają głosy – cyk, cyk…:pozostałe dzieci kucają. Potem zmienia się sygnał, np. uderzenie w bębenek – to znak dla żab, które wołają – kum, kum, rech, rech… i skaczą. Trzeci sygnał, np. gra na trąbce, wywołuje pszczoły – bzzz, bzzz… – to ich głos.
Kolejność poszczególnych sygnałów czy zmiana melodii wywołujących poszczególne grupki dzieci jest różna, co zmusza do uważnego słuchania i szybkiego reagowania na nie.
ćwiczenia stymulujące ogólny rozwój dziecka
ćwiczenia rozwijające słownik czynny i bierny:
– rozwijanie mowy poprzez nazywanie i wskazywanie przedmiotów i nazw na obrazkach, w otoczeniu,
– opowiadanie historyjek obrazkowych,
– opowiadanie ilustracji, przeczytanego tekstu,
– udzielanie odpowiedzi na pytania,
– gry i zabawy ortofoniczne,
– ćwiczenia w czytaniu i pisaniu.

ćwiczenia w zakresie koordynacji wzrokowo – słuchowo – ruchowej
– dobieranie par obrazków (identycznych) na materiale tematycznym (materiał tematyczny przedstawia przedmioty znane dziecku z otoczenia),
– dobieranie par obrazków (identycznych) na materiale atematycznym (materiał atematyczny prezentowany jest w formie figur i wzorów geometrycznych),
– identyfikowanie kolorów,
– wyszukiwanie w rzędzie obrazków jednego różniącego się szczegółem,
– wyszukiwanie wśród zestawu obrazków identycznego z pokazanym przez dorosłego,
– odnajdywanie w pomieszczeniu desygnatu wskazanego na obrazku,
– składanie z części (od dwóch do ośmiu) obrazka (tematycznego potem atematycznego) rozcinanego w obecności dziecka,
– dopasowanie połówek do obrazków tematycznych, potem atematycznych,
– uzupełnianie części twarzy prezentowanej na planszy,
– układanie postaci ludzkiej z części,
– dokładanie elementów (np. zwierzęta i ich głowy),
– dopasowanie obrazków do konturów ich cieni,
– układanie wzorów tematycznych (domek, pajacyk itp.) z figur geometrycznych,
– układanie wzorów atematycznych z figur geometrycznych,
– układanie białych, czarnych, biało-czarnych (cztery rodzaje) kwadratów w ramce według zamieszczonego wzoru przedstawionego na oddzielnych kartach,
– układanie wzorów w liniach (cztery linie imitujące linie w zeszycie) umieszczonych na paskach,
– ćwiczenia na materiale literowo wyrazowym:
– wyodrębnianie charakterystycznych elementów mylonych liter różnicowanie par liter, np.: (b-d, m-n, a-o),
różnicowanie konfiguracji sylabowych, np.: (bo-do, ba-da, itp.),
– różnicowanie sylaby otwartej z zamkniętą,
– wyróżnianie sylab z mylonymi literami
– przepisywanie liter i wyrazów z literami często mylonymi,
– rozpoznawanie głosów zwierząt,
– różnicowanie dźwięków instrumentów,
– rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne przedmioty,
– powtarzanie rytmu wystukiwanego ołówkiem na stoliku pod kontrolą wzroku, następnie bez kontroli wzroku.
– wspólne recytowanie wierszyków (terapeuta czyta jeden wers, dziecko powtarza),
– dzielenie wyrazów na głoski, litery i sylaby,
– różnicowanie dźwięków mowy przez powtarzanie głosek, określanie ich położenia w wyrazie,
– różnicowania głosek opozycyjnych. Należy przygotować dwa jednakowe pojemniczki, na każdym z nich widnieje zapis graficzny głoski, której różnicowanie dziecko będzie ćwiczyć, np.: š-s, ž-z, č-c, ?-?. Dziecku podaje się po jednym obrazku, głośno i wyraźnie wymawiając nazwy przedmiotów umieszczonych na ilustracjach. Zadaniem dziecka jest prawidłowe, umieszczenie karteczek z rysunkami w pudełkach. Przy kłopotach z różnicowaniem głosek, należy dziecku dostarczyć dodatkowych informacji, zwracając uwagę na to, jak zachowują się narządy mowy: Kiedy mówię szynka-wargo robią ryjek, kiedy mówię sanki-buzia się uśmiecha itp.
– różnicowanie głosek opozycyjnych bez korzystania z ilustracji. Zadaniem dziecka jest zaznaczanie w odpowiednich tabelkach, jaką głoskę usłyszało,
– zabawa w słowa: wymyślanie wyrazów na określoną głoskę, szukanie do nich rymu,
– zabawy słowne-wykonywanie umownego ruchu na hasło dźwiękowe,
– posługiwanie się narzędziami (łyżka, widelec, nóż, młotek, nożyczki, ołówek, pisak, pędzel, grzebień, spinacz, dziurkacz, sitko, miotełka, szufelka),
– otwieranie pojemników, odkręcanie butelek,
– nawlekanie koralików, przewlekanie sznurówki przez dziurki w deseczce,
– rysowanie palcem po piasku, masie solnej,
– rysowanie po śladzie łączenie kropek,
– zamalowywanie płaszczyzn,
– obrysowywanie konturów,
– rysowanie równoległe,
– rysowanie wg wzoru,
– dorysowywanie brakujących części na obrazkach,
– rysowanie samodzielne, dorysowywanie przedmiotu do zbioru,
– zabawa plasteliną i masą solną,
– wyklejanie konturów plasteliną.

ćwiczenia orientacji przestrzennej
– określanie położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na obrazku,
– rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu:
– dorysuj pod oknem ławkę,
– obok drzewa dorysuj kwiatek,
– dorysuj dym z komina,
– nad drzewami dorysuj chmurkę,
– włosy lalki z prawej strony pomaluj na żółto,
– pomiędzy lakami narysuj piłkę,
– udzielanie słownej odpowiedzi na pytania:
– gdzie leżą klucze? (na stole),
– co znajduje się pod krzesłem? (klocek),
obok czego stoi krzesło? (obok stołu),
– kolorowanie obrazka według instrukcji, np.:
– pola zaznaczone kółko zamaluj na czerwono,
– pola oznaczone kreską zamaluj na niebiesko,
– pola zaznaczone trójkątem zamaluj na czarno;
– utrwalanie rozróżniania stron ciała:
– pokaż prawą rękę, lewą nogę, prawe oko,
– co masz w lewej ręce, narysuj kreskę z prawej strony kartki,
– śledzenie przedmiotu przesuwanego od lewej do prawej,
– śledzenie linii (odnajdywanie drogi do przedmiotu),
– określanie kształtów graficznych w powietrzu:
– figur geometrycznych,
– liter,
– dowolnych kształtów,
– rysowanie z zachowaniem kierunku od lewej do prawej, szlaczków o rozmaitym kształcie, kształtów literopodobnych.

ćwiczenia pamięci
ćwiczenia pamięci symultatywnej
– odszukiwanie dwóch, trzech wskazanych obrazków w całym zestawie,
– zapamiętywanie układu geometrycznego eksponowanego na ilustracji i odtwarzanie go na rysunku.
ćwiczenia pamięci sekwencyjnej
– odszukiwanie w zestawie obrazków dwóch, trzech, pokazywanych wcześniej,
– zapamiętywanie sekwencji ruchów przedstawionych przez terapeutę (stukanie młoteczkiem w szereg klocków),
– zapamiętywanie układów figur geometrycznych eksponowanych kolejno, np. trójkąt, kwadrat, koło itp. (w zależności od zaawansowania ćwiczeń wprowadza się dodatkowo kolor jako cechę różnicującą).

ćwiczenia pojemności pamięci
– eksponowanie określonego wzoru, który po chwili znika z pola widzenia (tematycznego np. domek, potem atematycznego), ułożonego z figur geometrycznych różnej wielkości, kształtu i koloru i jego odtwarzanie.

ćwiczenia myślenia
ćwiczenia umiejętności przeprowadzania klasyfikacji
– klasyfikacje tematyczne
– budowanie zbiorów: pojazdy, owoce, narzędzia, naczynia itp.,
– dobieranie par: parasol+chmurka, widelec+łyżka, choinka+bańka, czapka+szalik, but+skarpetka itp.,
– wykluczenie elementu ze zbioru,
– budowanie zbiorów według podanej (za pomocą obrazka) zasady
– klasyfikacje atematyczne:
– rozdzielanie klocków według jednej cechy: koloru, wielkości, kształtu,
– rozdzielanie klocków według jednej cechy, np. tworzenie zbiorów trójkątów i kwadratów bez względu na wielkość i kolor.

ćwiczenia umiejętności szeregowania
– szeregowanie:
– układanie ciągów tematycznych, np.: piłka od najmniejszej do największej,
– układanie ciągów atematycznych, np.: rosnących okręgów, wzrastającego trójkąta,
– uzupełnianie szeregu:
– uzupełnianie brakującego elementu w szeregu,
– układanie trzech, czterech, pięciu brakujących elementów w szeregu, przy podanym elemencie pierwszym i ostatnim.

ćwiczenie umiejętności myślenia przyczynowo-skutkowego
– układanie obrazków, na których pojedyncze przedmioty zmieniają się pod wpływem działania jakiegoś czynnika (instrukcja: Zobacz, ułożę te obrazki po kolei, a potem ty spróbuj zrobić tak samo; dziecko układa samodzielnie obrazki, uprzednio rozłożone przez badającego, po prawidłowym ich ułożeniu otrzymuje jeszcze dwa zadania),
– układanie historyjek obrazkowych (instrukcja: Spróbuj ułożyć te obrazki po kolei tak, żeby można było opowiedzieć jakąś historię. Pomyśl, co wydarzyło się najpierw, a co potem).

ćwiczenia myślenia indukcyjnego
– wykrywanie relacji między elementami (uzupełnianie elementu w zbiorze i odszukiwanie brakującego elementu),
– odnajdywanie brakujących elementów na podstawie znanych relacji (dobieranie brakujących elementów ze zbioru i rysowanie brakującego elementu).

ćwiczenia myślenia symbolicznego
– dopasowywanie schematów do przedmiotów (zadaniem dziecka jest odgadywanie, jaki przedmiot oznacza rysunek schematyczny, instrukcja: zobacz, tu są rysunki, które sama wykonałam. ponieważ nie umiem dobrze rysować, nie wszyscy potrafią odgadnąć, co narysowałam, to jest szafa, a to…),
– kodowanie (zadaniem dziecka jest dopasowanie symboli do obrazków (instrukcja: Popatrz, każdy obrazek ma swój znaczek, spróbuj narysować takie znaczki pod twoimi obrazkami).

kształtowanie twórczej aktywności słownej poprzez tworzenie swobodnych tekstów, rymowanek

wyrabianie umiejętności posługiwania się mową poprawną pod względem gramatycznym
– tworzenie rzeczowników, czasowników, przymiotników,
– tworzenie kategorii czasu, liczby, osoby,
– wprowadzanie pojęć i wyrazów, oznaczających stosunki między przedmiotami i osobami, tj. przyimki (na, nad, pod, przy, obok, itd.),
– rysowanie figur geometrycznych w różnym rozmieszczeniu jednych w stosunku do drugich (np. kwadrat i w środku krzyżyk, kółko obok kwadratu, nad nim kreskę),
– uzupełnianie tekstu, który należy uzupełnić przyimkami i spójnikami (ustnie lub pisemnie),
– w podobny sposób wprowadza się przysłówki,
– ćwiczenia konstrukcji zdań (układanie zdań z fragmentów znajdujących się na oddzielnych kartonikach, podanych w różnej kolejności),
– tworzenie form przypadkowych wyrazów, (np. narzędnik odpowiada na pytanie: kim? czym?) następnie zadawanie pytań i uzyskiwanie odpowiedzi (Czym się pisze? – odpowiedź – Pisze się…itp.).

4. Procedury osiągania celów
Realizacja powyżej zaprezentowanego programu wiąże się z koniecznością zastosowania różnorodnych pomocy, propozycji zawartych w literaturze fachowej oraz własnych, opracowanych przez siebie. Zakres programu jest dość szeroki i przedstawienie wszystkich zastosowanych w nim pomocy byłoby trudne, ograniczę się więc od niektórych:
– propozycje zabaw z książki „Zabawy rozwijające dla małych dzieci” H. Trawińskiej,
– zestawy ćwiczeń z książki „Zabawy rozwijające mowę dziecka” B. Hołyńskiej,
– ćwiczenia ortofoniczne z książki „Uczymy poprawnej wymowy” E. Sachajskiej,
– „Zabawy logopedycznie i nie tylko”, poradnik dla nauczycieli i rodziców E. Chmielewskiej,
– teksty wierszy i piosenek dla dzieci,
– instrumenty perkusyjne,
– autorskie scenariusze zajęć logorytmicznych, zabaw i ćwiczeń emisyjnych, ortofonicznych, wzrokowych, słuchowych, ruchowych, słowno – ruchowych, itp.,
– opracowane przez siebie pomoce,
– ćwiczenia rozwijające myślenie, pamięć i spostrzegawczości,
– gry i zabawy językowe, zestawy ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny,
– zestawy ilustracji, historyjek obrazkowych,
– różnorodne układanki, dobieranki, gry i domina obrazkowe, puzzle i inne,
– lizaki logopedyczne,
– programy komputerowe.

5. Przewidywane efekty
Proponowany program terapeutyczny ma w efekcie systematycznego stosowania doprowadzić do usprawnienia nieprawidłowości rozwoju językowego, a mianowicie:
– wykształcenia postawy komunikacyjnej,
– usprawnienia motoryki i koordynacji narządów artykulacyjnych,
– utrwalenia poprawnego wzorca artykulacyjnego,
– usprawnienia funkcji mających wpływ na rozwój mowy (pamięci, koncentracji, percepcji słuchowej, wzrokowej, ruchowej i myślenia),
– rozwijanie zasobu słownictwa i umiejętności budowania wypowiedzi poprawnych pod względem gramatycznym.

6. Ewaluacja programu
Ewaluacja programu dokonywana będzie systematycznie na podstawie obserwacji dziecka i jego aktywności w trakcie prowadzenia terapii.

7. Bibliografia:
1. Chmielewska E., Zabawy logopedycznie i nie tylko, poradnik dla nauczycieli i rodziców (wraz z zeszytami). „MAC” S.A., Kielce 2001.
2. Cieszyńska J., Nauka czytania krok po kroku. WNAP, Kraków 2001.
3. Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. WSiP, Warszawa 1978.
4. Hołyńska B., Zabawy rozwijające mowę dziecka. Warszawa 1986.
5. Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy. WSiP, Warszawa 1981.
6. Słodownik-Rycaj E., Gry i zabawy językowe. „ ŻAK”, Warszawa 2001.
7. Trawińska H., Zabawy rozwijające dla małych dzieci. PZWL, Warszawa 1988.
8. Wrzesińska M., chcę poprawnie wymawiać. Ćwiczenia logopedyczne – zeszyt 1 – 13. „Abedik”, Poznań 1999.
9. Zakrzewska B., Seria wydawnicza dla dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Zeszyt ćwiczeń 1 – 6. WSiP, Warszawa 1997.
Zajęcia 1

Temat: Uświadomienie powstawania głoski „s”.

Cel: – prawidłowa wymowa głoski „s”.
– usprawnianie narządów mowy i przygotowanie ich do prawidłowego wywołania głoski „s”
1. Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.
– wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej i chowanie go za zęby dolne
– unoszenie czubka języka do zębów górnych i dolnych
– unoszenie czubka języka do dziąseł ( z artykulacją głoski „l”)
– unoszenie języka do nosa i wywijanie go na brodę
– klaskanie językiem (tzw. „ konik”)
– wypychanie językiem policzków itp.

2. Uświadomienie powstawania głoski „s”.

„Uwaga !”
Podczas wymawiania spółgłoski „s” język jest na dole – za dolnymi zębami, usta naciągają się (słoneczko). Zęby złączone.

3. Ćwiczenia głoski „s” w logotomach i sylabach.

sa, so, su, se, sy,
asa, oso, usu, ese, ysy,
as, os, us, es, ys,
sas, sos, sus, ses, sys,

4. Wyszukiwanie głoski “s” w tekście.

5. Wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów z głoską „s”.
– rysowanie ich,
– podpisywanie,
– głośne i wyraźne odczytywanie nazw.

6. Porządkowanie wyrazów wg. kolejności występowania w nich głoski „s”.

Nagłos Śródgłos Wygłos
seler basen bambus
ser list kokos
sałata boisko Tytus
sanki laser globus

RODZAJE ZABURZEŃ MOWY:

1. Dyslalia
2. Alalia
3. Jąkanie
4. Afonia
5. Mutyzm
6. Dysglozja
7. Dyzartria
8. Anartria
9. Afazja
10. Oligofazja
11. Schizofazja

DYSLALIA

Dyslalia – wada wymowy polegająca na wadliwej realizacji fonemów (najmniejsze elementy składowe wyrazów) w sposób niezgodny z ustaloną przez zwyczaj społeczny normą.
[Praktyczny przewodnik logopedyczny P.W.D. Apex Centrum Logopedyczne]

Dyslalia- wada wymowy wywołana nieprawidłowym ukształtowaniem lub uszkodzeniami peryferyjnych organów artykulacyjnych (język, zęby, wargi, podniebienie). Dotknięta nią osoba nie potrafi prawidłowo wymówić określonego słowa lub dźwięku (np. „zaba” zamiast „żaba” albo „szer” zamiast „ser”). Skorygowanie tej wady jest możliwe w wyniku terapii prowadzonej przez specjalistę (logopedę).
[Słownik psychologii- Norbert Sillamy]

Ze względu na objawy wyróżniamy:
1. Seplenienie (sygmatyzm)
2. Wymowę bezdźwięczną
3. Reranie ( rotacyzm)
4. Rynolalię (rynofonia, rynizm, nosowanie)
5. Palatolalię (przy podniebieniu gotyckim)
6. Nieprawidłowa wymowa głosek tylnojęzykowych k, g, x.
1. SEPLENIENIE

Polega na nieprawidłowej artykulacji głosek szeregu syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, rz, cz, dż) oraz szeregu ciszącego (ś, ź, ć, dź).

Przyczyny seplenienia:
– wady zgryzu,
– proces wymiany zębów mlecznych na stałe, ubytki zębowe,
– urazy twarzoczaszki,
– wady rozwojowe narządów artykulacyjnych (np. wadliwa budowa języka, żuchwy itp.)
– zaburzenia funkcjonalne narządów artykulacyjnych (np. niska sprawność języka, warg),
– upośledzenie słuchu,
– zaburzenia słuchu fonetyczno – fonematycznego,
– porażenie języka i mięśni twarzy,
– brak napięcia mięśniowego,
– naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących.

Rodzaje seplenienia:
– międzyzębowe
– boczne
– wargowo-zębowe
– przyzębowe
– nosowe
– krtaniowe
– gardłowe
– ostre.

2. WYMOWA BEZDŹWIĘCZNA

Objawia się brakiem realizacji spółgłosek dźwięcznych i zastępowaniem ich odpowiednikami bezdźwięcznymi np. b-p, d-t, z-s, ź-ś, ż-sz, dz-c, dź-ć, dż-cz, w-f, g-k .

Przyczyny mowy bezdźwięcznej:
1. Zaburzenia słuchu mownego ( fonetyczno – fonematycznego)
2. Upośledzenie słuchu, niedosłuch lub głuchota
3. Brak koordynacji między pracą więzadeł głosowych a pracą narządów jamy ustnej
4. Inercja (bezwład) więzadeł głosowych, a także zakłócania w koordynacji mięśni fonacyjnych i oddechowych, które utrudniają napięcie więzadeł głosowych, warunkujących ich drganie.

3. ROTACYZM

Jest wadą wymowy polegającą na nieprawidłowej realizacji głoski r.

Przyczyny rotacyzmu:
1. Zbyt niska sprawność ruchowa języka (zwłaszcza jego czubka)
2. Nieprawidłowa budowa anatomiczna języka (zbyt duża masa, zbyt wiotki i cienki język, krótkie wędzidełko, język o wzmożonym lub osłabionym napięciu mięśniowym)
3. Upośledzenie słuchu
4. Brak lub słaba koncentracja uwagi na dźwięki mowy ludzkiej
5. Opóźniony rozwój motoryczny
6. Upośledzenie umysłowe
7. Porażenie mózgowe
8. Wadliwy wzór wymowy osób z otoczenia dziecka.

Rodzaje rotacyzmu:
– języczkowy
– policzkowy
– wargowy
– wargowo-zębowy
– krtaniowy
– podniebienny
– gardłowy
– międzyzębowe.

4. RYNOLALIA

Polega na mówieniu z nieprawidłowym rezonansem nosowym.
Wyróżniamy nosowanie otwarte i zamknięte.

Przyczyny nosowania otwartego:
1. Rozszczepy podniebienia
2. Krótkie podniebienie
3. Nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła.
Przyczyny nosowania zamkniętego:
1. Niedrożność jamy nosowo-gardłowej (nosogardzieli) spowodowana przerostem śluzówki nosa.
2. Obrzęk śluzówki przy ostrych i przewlekłych stanach kataralnych
3. Przerost trzeciego migdałka
4. Polipy
5. Skrzywienie przegrody nosowej
6. Uraz nosa.

5. PALATOLALIA

Termin ten jest stosowany do określenia sprzężonych zaburzeń mowy, tj. dyslalii (wielorakiej, złożonej) oraz rynolalii (nosowania), występujących w przypadkach rozszczepów podniebienia, podniebienia gotyckiego (łukowatego), budowy języka i wad zgryzu.

6. NIEPRAWIDŁOWA WYMOWA GŁOSEK TYLNOJĘZYKOWYCH k g ch

Najczęściej jest wynikiem nieprawidłowej pracy języka (zbyt sztywny, napięty język). Głoski te wymawiane są jak t d f.

Terapia:
Celem terapii wad mowy jest usunięcie wszelkich wadliwych dźwięków i wytworzenie na ich miejsce nowych, prawidłowych.
Terapia logopedyczna to oddziaływanie mające na celu:- usuwanie zaburzeń mowy- nauczanie mowy, która się nie wykształciła- wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy- likwidacja pierwotnych przyczyn i skutków zaburzeń mowy.
Warunkiem prawidłowego wymawiania głosek są sprawne narządy mowy. Realizacja każdej głoski wymaga określonego układu artykulacyjnego i pracy określonych mięśni.
Terapię zaburzeń wymowy można prowadzić indywidualnie lub zespołowo w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia zaburzeń.

Metodyka ćwiczeń logopedycznych w nauczaniu prawidłowej artykulacji uwzględnia:
a) ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy (języka, warg, podniebienia, żuchwy)
b) ćwiczenia słuchowe w różnicowaniu poprawnego i zaburzonego brzmienia
c) ćwiczenia polegające na ustawieniu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia
d) ćwiczenia wykonywane pod kontrolą wzrokową (lustro), kinestetyczną (dotykiem) i słuchową
e) ćwiczenia usprawniające wymowę wyćwiczonych głosek w izolacji, w sylabie, w wyrazie, w zdaniu, w mowie potocznej
f) ścisłą współpracę z domem i innymi nauczycielami.

MUTYZM

Mutyzm- niemotauporczywe milczenie jako objaw chorób psychicznych. Etymologia słowa- fr. Mutisme „ niemotamilczenie” z łac. Mutus „niemy”.
[www.slownik-online.pl/index.php – Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego].

Mutyzm- zanik mowy z przyczyn innych niż fizjologiczne tj. nie związany z uszkodzeniami narządów mowy. Mutyzm może być wybiórczy np. gdy dziecko nie mówi w obecności konkretnej osoby, a w obecności innych komunikacja werbalna odbywa się normalnie.
[Wikipedia- Encyklopedia internetowa].

Mutyzm- zahamowanie wypowiadania się (zarówno spontanicznego jak i w odpowiedzi na pytania) przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w taj czynnościobjaw niektórych chorób psychicznych.
[Encyklopedia Popularna PWN – 1992].

W mutyzmie zachowane jest rozumienie mowy, a w niektórych przypadkach dziecko może udzielać pisemnych odpowiedzi (często korzysta się z tej strategii w szkole) oraz wykorzystywać komunikację niewerbalną (np. gestykulacja, gest potakiwania lub zaprzeczenia, wyraz twarzy, oczu itp.). U niektórych dzieci z mutyzmem obserwuje się bardzo żywą gestykulację i mimikę twarzy, u innych jednak komunikacja niewerbalna jest także zredukowana, podobnie jak językowa (np. dziecko unika kontaktu wzrokowego z rozmówcą, opuszcza głowę, mimika twarzy mało wyrazista).

Na próby nawiązania z nim kontaktu dziecko reaguje ucieczką lub wybuchem płaczu. Negatywne nastawienie dziecka do kontaktu z innymi ludźmi często jest wzmacniane przez niechętne nastawienie środowiska. Jest ono oceniane w szkole jako mające trudności w uczeniu się, czasami jako dziecko z niedorozwojem umysłowym. Nieprawidłowy stosunek otoczenia do trudności dziecka może prowadzić do wtórnych zaburzeń emocjonalnych (negatywizmu emocjonalnego, zachowań agresywnych lub wycofujących się itp.). Nawet osoby najbliższe, albo terapeuci mogą przejawiać niechętny stosunek do dziecka, gdy brak kontaktu utrudnia pracę terapeutyczną i nie daje spodziewanych efektów. Wczesne poznanie specyfiki zaburzeń dziecka z mutyzmem i odpowiednia terapia mogą dawać dobre efekty, tym bardziej, że objawy mutyzmu selektywnego są czasami niezbyt głębokie.

Ze względu na etiologię wyodrębnia się dwa rodzaje mutyzmu- mutyzm funkcjonalny (psychogenny) i organiczny.
Podział ten nie jest rozłączny, często obraz mutyzmu tworzą zarówno czynniki organiczne, jak i psychogenne. Niekiedy nawet nieznaczne dysfunkcje organiczne mogą dawać głęboki stopień zaburzenia, gdy współwystępują z nimi niekorzystne czynniki zewnętrzne.

Mutyzm funkcjonalny: rozpoznajemy, gdy spełnione są następujące warunki:
– wykluczona lub mało prawdopodobna dysfunkcja mózgowa
– brak zaburzeń w budowie i funkcjonowaniu narządów mowy
– obecność zewnętrznych czynników patogennych o różnym charakterze (np. deprywacja środowiskowa, nieprawidłowa struktura rodziny, błędy wychowawcze, silne przeżycia psychiczne typu szoków lub długotrwałe sytuacje stresowe).
Dziecko z mutyzmem funkcjonalnym przejawia uogólnioną i trwałą niechęć do mówienia, nie mówi lub mówi mało.

Wymienia się dwa rodzaje mutyzmu funkcjonalnego:
– mutyzm selektywny i sytuacyjny
– mutyzm całkowity.

Mutyzm selektywny:
W pewnych sytuacjach i z pewnymi osobami dziecko rozmawia, z innymi – nie (ale niezależnie od sytuacji widoczna jest niechęć do mówienia w postaci odpowiadania monosylabami, braku inicjowania spontanicznych wypowiedzi itp.).
Oprócz mutyzmu selektywnego mówimy o sytuacyjnym, który pojawia się u dzieci normalnie mówiących, w sytuacjach nowych czy trudnych, i który wycofuje się wraz ze zmianą sytuacji. Na przykład okresowy mutyzm mogą przejawiać dzieci w pierwszych dniach (lub tygodniach) pobytu w przedszkolu lub szkole. Gdy sytuacja pobytu w przedszkolu lub szkole przestaje być dla nich sytuacją nową, zazwyczaj zaczynają normalnie rozmawiać.

Zachowanie dziecka z mutyzmem selektywnym i sytuacyjnym:
Na przykład dziecko nie mówi na lekcjach w klasie, ale rozmawia z niektórymi nauczycielami i niektórymi rówieśnikami poza lekcjamimoże rozmawiać w domu, ale nie zawsze ze wszystkimi członkami rodziny (np. tylko z ojcem lub tylko z matką lub tylko z rodzeństwem). Czasami, w obecności obcych osób, dziecko przestaje rozmawiać nawet z członkami rodziny.
Dziecko często zachowuje dystans w stosunku do otoczenia.

Mutyzm selektywny, którym bywa dotknięte 1 na 500 dzieci (częściej dziewczynki niż chłopcy) to fobia społeczna, to lęk przed rozmowami z nieznajomymi. Takie dziecko jest gotowe na wszystko by uniknąć tego lęku, sądzimy, że celowo przestaje mówić, tymczasem przestaje mówić by się nie bać. Dzieci dotknięte mutyzmem są bardzo czułe na swoim punkcie, boją się zostać wyśmiane, obmówione przez kolegów. Są nadwrażliwe, chcą być pewne że wszystko robią dobrze i nie wypadają głupio. Nie chcą odpowiadać dopóki nie są pewne w 100% swojej odpowiedzi. Mają niskie poczucie własnej wartości.
Dla takich dzieci pierwszy dzień w przedszkolu czy szkole jest wstrząsającym przeżyciem. Czują się osamotnione. Koledzy nie chcą ich poznać bo z nimi nie rozmawiają. Nauczyciele również bywają zniechęceni bo w klasie (grupie) jest dziecko, które nawet nie skinie głową a czasem w ogóle nie reaguje.

Przyczyny mutyzmu:
Przyczyną wystąpienia mutyzmu może być nagła zmiana w życiu dziecka (np. przeprowadzka) ale może to także być upór bądź bardzo silna wola.
Terapia:

Dzieci dotknięte mutyzmem muszą kontaktować się z ludźmi, muszą znajdować się w sytuacjach, których spotkają nieznajomych. Celem terapii dzieci dotkniętych mutyzmem jest zwiększenie ich pewności siebie oraz uwolnienie dziecka od lęku przed mówieniem. Początek terapii to proste zabawy polegające na liczeniu. Dzieci oceniają swój poziom lęku w skali od 1-5 (starsze). Terapeuta celowo zadaje pytania na które nie ma jednoznacznej odpowiedzi np. Do czego służy mapa? Do czego się przydaje?- zachęca do odpowiedzi, chwali za każde usłyszane słowo.
Ważnym elementem terapii jest próba zmniejszania irytacji otoczenia. Gniew najbliższych zwiększa lęk dziecka. To krępujące kiedy dziecko nie odpowiada ludziom w sklepach. Terapia zaczyna się od stawiana dziecku bardzo prostych zadań, takich jak w/w liczenie. Stopniowo wprowadza się zadania budzące coraz większy lęk, przeplatane relaksem. Stopniowo zwiększa się wymagania. Rodzice delikatnie zmuszają dziecko do mówienia, odmawiają wsparcia okazywanego do tej pory. Powinni stwarzać sytuacje, w których dzieci zechcą mówić (np. zaprosić kolegów), gdyż w domu dzieci te całkowicie się zmieniają, bawią się, są pewne siebie.
Terapia dzieci dotkniętych mutyzmem bywa żmudna i wymaga zarówno od terapeuty, nauczycieli jak i rodziców wiele cierpliwości. Kiedy takie dzieci podrosną ich stosunek do świata się zmieni ale już zawsze będą bardzo ostrożnymi ludźmi.
PODSTAWOWE TERMINY LOGOPEDYCZNE

APARAT ARTYKULACYJNY
-nasada, zespół narządów mowy odpowiedzialnych za artykulację. Składa się z 1) jamy ustnej, 2) jamy nosowej , 3) jamy gardłowej. Jamy te w czasie mówienia tworzą tzw. kanał głosowy.

ARTYKULACJA
– czynności obwodowych narządów mowy wchodzących w skład aparatu artykulacyjnego wykonywane pod wpływem mózgu w celu wymawiania głosek. ściśle połączona jest z oddychaniem i fonacją.

AUTOMATYZACJA RUCHÓW NARZĄDÓW ARTYKULACYJNYCH
-wykonywanie ruchów z udziału świadomej kontroli, dzięki samoczynnej funkcji ośrodków nerwowych be poza korą mózgową .

GAMMACYZM
– rodzaj dyslalii polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski g.

JĄKANIE
-zaburzenie mowy stanowiące funkcję : 1) niepłynności patologicznej; 2) niepłynności normalnej; 3) reakcji fizjologicznych zlokalizowanych w aparacie oddechowym, fonacyjnym i artykulacyjnym, reakcji psychospołecznych. Rodzaje jąkania :
1)kloniczne, 2) toniczne, 3) kloniczno- toniczne.

KAPPACYZM
– rodzaj dyslalii polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski k.

SYGMATYZM
– seplenienie, rodzaj dyslalii polegający na nieprawidłowej artykulacji spółgłosek dentalizowanych: s, z, c, dz , sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź.

Przyczyny sygmatyzmu;
1) nieprawidłowa budowa narządów mowy ( języka, wady zgryzu , anomalie zębowe);
2) niska sprawność narządów artykulacyjnych (np. brak pionizacji języka);
3) upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, które decydują o barwie głosek dentalizowanych;
4) obniżenie słyszalności nawet niewielkiego stopnia; 5) częste choroby górnych dróg oddechowych
( niedrożność nosa zmusza do oddychaniaustami, co sprzyja wysuwaniu języka, a więc artykulacji międzyzębowej);
6) naśladowanie nieprawidłowych wzorców, które w miarę czasu mogą się zautomatyzować i przejść w nawyk;
7) zbyt długie karmienie smoczkiem, ssanie smoczka, ssanie palca.

ROTACYZM
-reranie, jeden z częściej występujących rodzajów dyslalii, polegający na zaburzonej artykulacji głoski r . Rodzaje : 1) reranie właściwe ; 2) pararotacyzm- rodzaj rotacyzmu polegający na zastępowaniu głoski r innymi głoskami, wymawianymi prawidłowo, najczęściej l, rzadziej j , sporadycznie d,n,w,ł

Przyczyny rotacyzmu;
1) nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych ( języka, podniebienia twardego, wady zgryzu );
2) niska sprawność języka;
3) naśladowanie nieprawidłowych wzorców;
4) zaburzenia słuchu fonematycznego.

NOSOWANIE
– rynolalia, zaburzenie artykulacji oraz zaburzenia barwy głosu w następstwie wadliwego rezonansu nosowego; mówienie z nieprawidłowym poszumem nosowym. W czasie prawidłowej artykulacji głosek ustnych zamyka się przejście między jamą ustną a nosogardzielą. W czasie artykulacji głosek nosowych przejście między jamą ustną i jamami nosowymi pozostaje otwarte. Jeżeli nie spełnione pozostaną te warunki dochodzi do nosowania.

PIONIZACJA JĘZYKA
– zjawisko przemieszczania się przedniej części języka w kierunku przedniej części podniebienia w czasie najważniejszych czynności , tzn. połykania i artykulacji.

SŁUCH FONEMATYCZNY
-słuch fonologiczny, umiejętność odróżniania dźwięków mowy, na które składają się najmniejsze elementy języka- głoski. Fonemy odróżniamy na zasadzie opozycji, np. dźwięczność-bezdźwięczność, miękkość- twardość itd. Zaburzenie słuchu fonematycznego powoduje brak stabilności wzorców słuchowych głosek, co przejawia się w trudnościach w różnicowaniu wyrazów podobnych brzmieniowo, np. kasza- kasa.
PRZYCZYNY WAD WYMOWY

1) nieprawidłowa budowa narządów mowy ( języka, wady zgryzu , anomalie zębowe);
2) niska sprawność narządów artykulacyjnych (np. brak pionizacji języka);
3) upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, które decydują o barwie głosek dentalizowanych;
4) obniżenie słyszalności nawet niewielkiego stopnia;
5) częste choroby górnych dróg oddechowych ( niedrożność nosa zmusza do oddychania ustami , co sprzyja wysuwaniu języka, a więc artykulacji międzyzębowej);
6) naśladowanie nieprawidłowych wzorców, które w miarę czasu mogą się zautomatyzować i przejść w nawyk;
7) zbyt długie karmienie smoczkiem, ssanie smoczka, ssanie palca.

KIEDY SIĘ NIEPOKOIĆ ?
Powszechnie przyjmuje się , że sześciolatki powinny mieć już opanowaną wymowę poprawną artykulacyjnie. Nie potwierdzają jednak tego faktu wyniki badań. Zdarzają się trudności głównie w wymowie głosek : sz, ż, cz, dż, r oraz grup spółgłoskowych, zwłaszcza w śródgłosie wyrazów .Rozwój mowy dziecka postępuje równolegle z jego rozwojem fizycznym i umysłowym, a także z rozwojem sprawności narządów artykulacyjnych. Wychowując własne lub „cudze” dzieci, musimy pamiętać, że mówiąc do nich , dajemy im wzorzec wymowy.
Przykłady zadań logorytmicznych:

-zadanie logorytmiczne: „Bzz, bzz, bzz – ile pszczółek?”
Dzieci gromadzą się w odpowiednio dobranych grupach „dwie, trzy, cztery, pięć, sześć…pszczółek”. Sala zmienia się w łąkę kwiatową – są tu kolorowe krążki, kółka i worki. Po usłyszeniu dźwięków trójkąta, jedna z grup pszczół zaczyna krzątać się wśród kwiatów (dwa dźwięki – grupa dwóch pszczółek, trzy – trzech, itd.). Sygnał talerza kończy zabawę każdej kolejnej grupy pszczółek.

-zadanie logorytmiczne: „Liczy królowa sługi swoje”
Kilkoro spośród dzieci ustawia się w szeregu, w określonej kolejności, np. Ania, Bartek………
„Królowa” (jedno z dzieci) wylicza „sługi” po imieniu, po czym wychodzi. Podczas jej nieobecności, dzieci z szeregu zmieniają kolejność, a zadaniem wracającej królowej jest zauważenie zmiany. Ciekawą odmianą zadania będzie uzupełnienie szeregu o kolejną osobę, opuszczenie przez inną, itd.

-zadanie logorytmiczne: „Trafić do właściwego”
Jedno z pośród dzieci będzie pszczółką, zasłaniamy jej oczy. Trafi do właściwego kwiatka (kwiatkami będą koledzy i koleżanki) wykorzystując dotyk i słuch. Jeśli nie udaje się rozpoznać określonej (umówionej) osoby, ta zaczyna nucić jakąś melodię, żeby pomóc pszczółce w trafieniu do siebie.

-zadanie logorytmiczne: „Krętą drogą”
Uczestnicy zabawy bacznie obserwują „rysowaną trasę jednośladu. Projektant trasy, jeden z uczestników zabawy, demonstruje jej przebieg ruchem, a następnie wyznacza, spośród obserwujących, inną osobę, której zadaniem jest odtworzenie drogi.

-zadanie logorytmiczne: „Policjant i dyrygent”
Uczestnicy zabawy to: policjant, piesi, samochód, rowery i motocykl – jedna grupa, dyrygent, trąbka, dzwonki, puzon i ksylofon – druga grupa. Uczestnicy zabawy (obydwie grupy) odtwarzają odpowiednio dźwięki: tra-ta-ta, dzeń-dzeń-dzeń, pu-pu-pu, klik-klik-klik-klik, podczas zabawy: 1) „na ulicy” –policjant kieruje ruchem, zapraszając pojazdy lub przechodniów, 2) dyrygent – dyryguje orkiestrą wskazując grających (trąbki, dzwonki, puzon, ksylofon).

-zadanie logorytmiczne: „O czym marzę? – szepcę ci na uszko”
„Zbieracz marzeń” (jeden z uczestników zabawy) stara się zapamiętać jak najwięcej „wyszeptanych” mu na ucho marzeń. Kolejne osoby podchodzą do niego i szepczą swoje – umawiamy się, że każdy zwierzający się powie jedno marzenie.

-zadanie logorytmiczne: „Między zimą i wiosną”
Dzieci spacerują – każde we własnym tempie. Zatrzymują się i nieruchomieją reagując na dźwięk trójkąta. Są „przestraszonymi śniegowymi bałwankami”. Powtórzony dźwięk trójkąta zaprasza do spacerowania, jeśli zostanie zastąpiony dźwiękiem klawesów – „bałwanki roztopią się” – „To przedwiośnie”.

-zadanie logorytmiczne: „Tak rozkwita kwiat”
Dzieci ilustrują ruchem akcenty metryczne akompaniamentu (instrument) – faza 4- taktowa, metrum 4/4 pierwszy akcent metryczny – wyrasta łodyżka roślinki, drugi –roślinka rozwija pąk, trzeci –rozkwita kwiat, czwarty –kwiat kłania się słońcu. Uczestnicy zabawy kolejno realizują czterotaktowe fragmenty, uwzględniając wyżej wymienione propozycje ruchowe.

-zadanie logorytmiczne: „Ptaki, kwiaty i bałwanki”
W różnych miejscach sali znajdują się: ptaki (pierwsza grupa dzieci); kwiaty (druga grupa); strumyk (trzecia) i bałwanki (czwarta). Słuchają muzyki klasycznej. Kiedy prowadzący zagra na klawesie dodatkowe dźwięki: jeden –ptaki zrywają się do lotu; dwa –rozkwitają kwiaty; trzy –między kwiatami wije się strumyk; cztery –topnieją bałwanki.

-zadanie logorytmiczne; „Lustro”
Dzieci wyposażone w lusterka ćwiczą miny, mowę, powtarzają słowa i rytmy. Nauczyciel zapowiada przybywających na przyjęcie gości. Dzieci reagują na zapowiedzianych gości odpowiednią miną, a następnie dźwiękiem np. „kaczuszka –ach!”, „kaczorek –och!”, „pszczoła –bzz!”, „ropuszka –rechu rech!”, „nietoperz –fuj!”, itp. Mogą również po odłożeniu lusterek reagować rytmem i ruchem: klaszcząc, tupiąc, skacząc lub tańcząc.

-zadanie logorytmiczne: „Uparte jak koza”
Jedno z dzieci jest upartą kozą. Inne próbują ją poruszyć – ciągną, pchają, proszą, ale koza mocno się zapiera. Ustalamy regułę zabawy –nie wolno popychać gwałtownie, ani szarpać „kozy”.

-zadanie twórcze muzyczno-ruchowe logorytmiczne: „Tańczą kaczki”. Interpretujemy ruchem „Taniec kaczek” z „Obrazków z wystawy” Modesta Musorgskiego. Zabawa w parach, czteroosobowych, ośmio i szesnastoosobowych. Dźwięk talerzy jest kolejnym sygnałem do dobierania się w kółkach: 2-, 4-, 8-, 16 osobowe, a następnie 16-, 8-, 4-, 2- osobowych.

-zadanie twórcze logorytmiczne: „Kwiaty i kolory”
Uczestnicy zabawy projektują i malują kolorowe kwiaty. Wymyślają ich nazwy wykorzystując podobieństwa do rzeczywistych roślin, nazwy kolorów oraz nadawane cechy, np. „Tuliczerwonek czerwony”, „Fiołuś pięciopalczasty”, „Żółtek z wielką głową”, itp.
Gromadzą rysunki do albumu „Wiosenna fantazja”.

-zadanie logorytmiczne
Uczestnicy zabawy tworzą „las”: między drzewami porusza się „rowerzysta lub kilku rowerzystów” –starają się nie potrącać „drzew”.

-zadanie logorytmiczne: „Ciachu ciach listeczek”
Dzieci Biegają lub podskakują. Reakcją na pojawiające się dźwięki tamburyna lub trójkąta jest zatrzymanie ruchu i wyklaskanie nad głową. Uczestnicy klaszczą tyle razy, ile dźwięków usłyszały –recytują „ciachu ciach”.

-zadanie logorytmiczne: „Most –rytm”
Uczestnicy w zabawie „budowniczowie mostu”, słuchają realizowanych przez prowadzącego jednotaktowych motywów rytmicznych. Każdy „budowniczy” kolejno dokłada do ciągów klocków będących „mostem” tyle klocków, ile dźwięków usłyszał, np. motyw –pierwszy: ….. „budowniczy” układa ciąg pięciu klocków: .. – drugi dokłada do budowanej konstrukcji dwa klocki., itd.

-zadanie logorytmiczne: „Na sznurowym moście”
Uczestnicy zabawy wyobrażają sobie, że znajdują się na sznurowym, chwiejącym się moście. Tworzą pary lub czwórki, chwytają się za ręce, zamykają oczy i stają na jednej nodze. Lekko balansują i chwieją się, jednak nie upadają.

-zadanie logorytmiczne: „Szop pracz i czapla”
Uczestnicy zabawy są szopami, siedząc na kole recytują rytmizowany fragment wiersza „Szop pracz”. Ilustrują ruchem rąk pranie „na tarce” w wymawianym rytmie. Zjawia się czapla (jedno dziecko). Najpierw spaceruje wysoko unosząc nogi jak to czapla, a następnie wylicza siedzące w kole szopy powtarzając zrytmizowany tekst. Wyliczony szop recytuje fragment „Lubię pranie, lubię szwalnie. Piorę w bani albo w wannie”, po czym odpoczywa na środku koła, podczas gdy pozostali recytują fragment: „Szumi rzeka. Szop nad rzeczką odpoczywa, pije mleko, bo był grzeczny szop pracz duży, który szelki prał w kałuży”.

-zadanie logorytmiczne: „Piorę –wieszam –prasuję”
Dzieci recytują schemat wyrazów. „Pierze praczka –wiesza wieszaczka –ściąga ściągaczka –prasuje prasowaczka –ubiera ubieraczka”, stopniowo przyśpieszając, a następnie zwalniając tempo mowy. Ilustrują wypowiadane słowa prostymi formami ruchu.

-zadanie logorytmiczne: „Fryga”
Podczas zabawy baniek (dzieci biegają swobodnie) pojawiają się różne sygnały dźwiękowe i wzrokowe:
a) miganie światła lusterkowego zajączka: dzieci zatrzymują się i powtarzają: „miga, miga, miga, miga” – ilustrując „miganie” charakterystycznym ruchem wykręcanych w nadgarstku dłoni
b) dźwięk potrząśniętego tamburyna: dzieci powtarzają: „fryga, fryga, fryga, fryga” –zakręcają się w jedną, to znów w drugą stronę
c) dźwięk –szelest gazety –dzieci powtarzają szeptem: „szepce na wietrze, szepce na wietrze, szepce na wietrze, szepce na wietrze”
d) dźwięk trójkąta –dzieci powtarzają wyklaskując „jeszcze, jeszcze, jeszcze, jeszcze”

-zadanie logorytmiczne: „Kredki są kolorowe po to, by kolorowy był portret damy”
Prowadzący układa przed uczestnikami kredki: różową, pomarańczową, czerwoną, brązową i czarną. Jedno z dzieci wychodzi z sali, w tym czasie inne chowa jedną z kredek. Wracająca osoba przelicza kredki, wyraźnie wymawiając „r” np. „różowa, czerwona, pomarańczowa, czarna”. Mówi: „Zrobiłem rachunek: brakuje brązowej kredki” i zabawa powtarza się. W ten sposób można pytać o kilka brakujących kredek lub o kolejność ich ułożenia, itp. Ćwiczenie rozwija też spostrzegawczość.

-zadanie logorytmiczne: „Bocian kle, kle”
Uczestnicy zabawy naśladują głosy zwierząt (domowych, drapieżników i ptaków… z wyjątkiem bociana ) Jedno z dzieci zagra na klawesach albo „zaklekocze” jak bocian. Wcześniej jeden z uczestników opuści salę, wróci dopiero, kiedy pozostali ustalą kto zagra na klawesach. Wracający słucha przez chwilę (z oddali) głosów, a następnie określa, gdzie wśród nich ukrył się bocian – wskazuje „klekoczącego bociana” i zabawa powtarza się.

-zadanie logorytmiczne: „Pik, pik”
Uczestnicy zabawy recytują z pamięci wiersz „Moje serduszko”, a następnie modyfikują go, zgodnie z zasadą: tyle razy powtarzają onomatopeje „pik, pik,” lub „puk, puk”, ile wskazuje pokazana im przez prowadzącego cyfra.

-z adanie logorytmiczne: „Dźwięk i dźwięk”
*uczestnicy kolejno tworzą dźwięki oraz onomatopeje wykorzystując klawisze, tupnięcia itp., np. „klaśnięcie” – „klek”
*uderzenie dłonią o kolano – „pac”
*przesunięcie nogą po podłodze – „szur”
*rzucenie na podłogę piłki – „bęc”
*rzucenie pudełka – „pam”

-zadanie logorytmiczne: „Obiecał mi tata”
Każdy spośród siedzących w kole uczestników zabawy – to tata. Jedno z dzieci jest synem lub córką. Podchodzi do kolejnych osób, które na ucho szepczą – „obiecują” coś, w czego nazwie jest głoska „r”, np. „rower”… Po zebraniu obietnic „zbierający” zdradza głośno to, co mu obiecano, szeptem, mówiąc: „Tra, ta, ta obiecał mi tata….Mój tata słowa dotrzyma”

Zadanie logorytmiczne: „Kukułcze jajko”
Uczestnicy w zabawie starają się nie dopuścić do podrzucenia do ich „gniazd” kukułczych jajek. Bawią się pośród pozostawionych na krótką chwilę gniazd (kółek od serso), nie przejmując się pojawiającymi się na tle akompaniamentu dźwiękami: ortofonicznymi, perkusyjnymi…. Jednak, kiedy słyszą „kukanie” – natychmiast wracają i zajmują miejsca w swoich gniazdach. Kukułka (jedno z dzieci) wykorzystuje moment i podrzuca „jajo” (woreczek) do niezajętego w porę gniazda.

– zadanie logorytmiczne: „To mój synek, rozpoznaję”
Trójka dzieci zagra role: mamy –kotka, taty – pieska, taty – słonia. Opuszczają salę, a kiedy wracają, słyszą wśród głosów kolegów naśladujących różne zwierzęta, głosy małego kotka, szczeniaczka i słonika. Rozpoznają swoje dzieci.

-zadanie muzyczne – logorytmiczne: „Orkiestra”
Uczestnicy zabawy tworzą koło. Kolejno realizują akcenty metryczne towarzyszącej zabawie muzyki (akompaniamentu), naśladując dźwięki: tuby – „pu”, werbla – „bum”, skrzypiec – „pju”, oraz ruchy – gesty. (zadęcie w tubę, zagranie na werblu, przeciągnięcie smyczkiem po strunach skrzypiec)

-zadanie logorytmiczne, twórcze „Partyturka”
Odczytujemy zabawę, zapisaną w formie symboli partyturę, np.
Bocian, bocian, żaba, żaba, żaba, żaba, bocian, bocian, żaba, żaba, bocian, bocian, żaba, żaba, żaba, żaba, bocian, żaba, żaba, bocian, bocian.
Ustalamy: „narysowana głowa bociana” – to realizowane w rytmie ćwierćnut – „kle”,
„głowa żabki” – realizowane w rytmie ósemek – „rech”
Uczestnicy zabawy proponują zastąpienie dźwięków ortofonicznych innymi oraz inne rysunkowe partytury, także innymi do wykonania.

– zadanie logorytmiczne: „Tworzymy dźwięki”
Uczestnicy zabawy „piszą”, a następnie „odczytują” listy – układają w dowolny sposób patyczki – nutki oraz złącza, np. – xx – x – xxx . Odczytują przykład tworząc dźwięki, np.
a – plum, plum, a –plum, a –plum, plum, plum.

Zadanie twórcze – logorytmiczne: „Szumi las – szumią morskie fale”
Każdy z uczestników zabawy podaje przykład – wymyśla bajkę albo rymowankę, w której pojawiają się: szum, szelest albo chrzęst. Prezentują wyżej wymienione starając się poprawnie nazwać (chodzi o wymowę) i przedstawić dźwięki, np. „Było miasto szumiące, szumiał tam las – sz, sz, sz,. i trawa: sz, sz, sz, tylko mała brzózka nie potrafiła szumieć i płakała. Przyleciał wiatr i mówi do brzózki……..” itp.

-zadanie logorytmiczne: „Szukam – sz!”
Szukamy w piosence wyrazów z „sz” i „cz” (słuchowo). Tworzymy rysunkowy słowniczek rzeczowników z „sz” i „cz” odnalezionych w piosence oraz innych, indywidualnie (wróżka, uszka, czar, szpaler, itd.)

– zadanie logorytmiczne: „Hop – hop, w górę”
Prowadzący lub jeden z uczestników zabawy gra na klawesach – jeden, dwa, trzy lub więcej dźwięków. Zadaniem jednej grupy słuchających jest wykrzyknięcie „hop”, a drugiej skakanie obunóż, ile było dźwięków.

-zadanie logorytmiczne: „Klak, klak, pac, pac”
Śpiewamy refren piosenki, uzupełniając nie podpisane fragmenty (po „Nie do wiary, co za czary, czary –mary….) dźwiękami i onomatopejami, np. „Nie do wiary, co za czary, czary mary: klik, klak” (klaśnięcia) lub „.pac, pac” (uderzenia dłońmi o kolana), „…. skik, skik” (skoki) itp.

– zadanie logorytmiczne: „Co na to żaba”
Uczestnicy zadania gromadzą w centralnym miejscu klasy, sali przedmioty lub obrazki przedstawiające przedmioty (jeśli nie uda się ich zgromadzić), w których nazwie jest głoska „ż”, po czym jeden z uczestników wychodzi. Wraca, zaproszony pytaniem „Co na to żaba?”.
Podczas jego nieobecności pozostali ukryli jeden, dwa lub więcej przedmiotów (obrazków). Dzieci pytają: „Co na to żaba?” – odgadujący mówi: „jest żaba, jest żółw, jest żmija itp. Nie ma …… itp.

-zadanie logorytmiczne – zagadki
Tworzymy zagadki, stosując onomatopeje, zadajemy je kolegom i koleżankom; np. „Pac pac pac –odbija się i leci wysoko, wysoko”, „fur fur – to furkoce Flądry spódniczka”…

– zadanie logorytmiczne: „Wesoła kula”
Wokół kilku dużych obręczy gromadzą się „kule” (kilkoro dzieci).
Narrator recytuje pierwszy fragment wiersza „Wesoła kula” – po czym, przy akompaniamencie walczyka lub mazurka (Fryderyka Chopina) dzieci – kule kręcą się, dostosowując tempo wirowania do tempa muzyki. Drugi narrator opowiada, jak kula skacze (kolejny fragment wiersza). Kiedy pojawia się akompaniament polki (np. Johanna Straussa), dzieci – kule skaczą. Końcowy fragment wiersza recytują „kule”, zaraz po fragmencie narratora trzeciego „Kula kuli się ze śmiechu”.

„Wesoła kula” Anna Walencik – Topiłko
Koło koła kula leży i się kreci jak należy.
Kręci w koło, bo wesoło naszej kuli gra muzyka.
Gra mazurka i walczyka.

Nasza kula skacze, skacze…
Czy ja jeszcze ją zobaczę
Jak spokojnie sobie siedzi?.

Kula kuli się ze śmiechu:
-„Bo ja skakać bardzo lubię!
Hej – hop, w górę! I hop, w górę!
Hej – hop, w górę! I hop, w górę!

-zadanie logorytmiczne: „Nie nadepnij śpiącego jeża”
Dzieci chodzą, skaczą (podskok, przeskok) wśród rozłożonych woreczków gimnastycznych. Woreczki rozkładamy w taki sposób, żeby poruszanie się miedzy nimi koncentrowało uwagę i rozwijało precyzje ruchu. Dostosowujemy tempo akompaniamentu do możliwości dzieci.

– zadanie twórcze logorytmiczne: „Straszydełko”
Jedno spośród dzieci wylicza Straszydełko – recytuje fragment wiersza „Straszne Straszydełko straszyło nad rzeczką. Biegało, krzyczało, swą paszczą kłapało..” Wyliczony straszek straszy według własnej inwencji (biega, skacze, krzyczy, huczy, kłapie, itp.)

– zadanie logorytmiczne: „Zabiorę z sobą przyjaciela”
Jedno spośród dzieci wyrusza w „świat” – spaceruje mijając siedzących kolegów, koleżanki. Ściszający się stopniowo akompaniament jest sygnałem do „zaproszenia na dalszą wędrówkę przyjaciela”. Spacerująca osoba podchodzi do wybranego kolegi, koleżanki i adresuje doń zrytmizowane zaproszenie np. „Zabiorę z sobą Marka”: nuta, nuta, półnuta, półnuta, nuta, nuta …po czym ruszają razem. Kolejną osobę zabierze na wędrówkę Marek, wcześniej rytmizując adresowane do niej zaproszenie (stanowczo odradzamy skandowanie)

– zadanie logorytmiczne: „Zegary i instrumenty”
Dzieci słuchają tykających, bijących i grających kuranty zegarów i zegarków. Dobierają i artykułują głosem dźwięki, które ich zdaniem będą odpowiednie do zilustrowania słuchanych zegarów, prezentują kolegom i koleżankom ortofoniczne zagadki – „jaki to zegar”

-zadanie logorytmiczne: „Dokąd prowadzi droga?”
Dzieci chodzą solo wzdłuż poplątanych sznurków – „dróg”, sprawdzają, która z nich prowadzi do celu (na końcu jednej z „dróg” czeka niespodzianka).

– zadanie logorytmiczne: „Płynie sobie prąd”
Prowadzący zaznacza na parkiecie sali punkty –stacje przekaźnikowe prądu (woreczki lub kółka w kolorach czerwonym, zielonym itp.) Ustalamy zasadę kierunku przepływu prądu: od czerwonego do niebieskiego, od niebieskiego do żółtego, od żółtego do zielonego itp. Dzieci poruszają się uwzględniając tę zasadę – są prądem elektrycznym.

– zadanie logorytmiczne: „Rytm z innej bajki”
Prowadzący proponuje dzieciom słuchanie muzyki np. Antonio Vivaldiego – „Zima” z „Czterech pór roku”, w której tle pojawia się ostinato rytmiczne grane na klawesach lub innym instrumencie perkusyjnym ( przez prowadzącego). Dzieci słuchają muzyki jednocześnie realizując – wyklaskując powtarzający się „obcy rytm”

– zadanie logorytmiczne: „Dźwięki i listki”
W różnych miejscach sali siadają pary –dziewczynka i chłopiec. Na środku zgromadzono kilka koszyków z „jesiennymi listkami”. Dzieci słuchają i liczą dźwięki, dziewczynki –tamburyna, chłopcy –bębenka; ułożą przed sobą tyle listków, ile dźwięków usłyszały podczas pierwszego, a potem drugiego i kolejnych przykładów. Na końcu policzą i porównają w parach, kto zgromadził więcej listków –chłopiec czy dziewczynka. (prowadzący zaproponuje różne ilości dźwięków dla dziewczynek i chłopców).

– zadanie logorytmiczne: „Była koza, był listeczek”
Dzieci siedzą w kole, na którego środku ułożono, jeden obok drugiego, kilka listków (ilość wynikająca ze stopnia trudności, wieku dzieci). Jedno z dzieci lub prowadzący wylicza: „Była koza, był listeczek. Biegnie koza przez mosteczek, ciachu ciach i już listeczek w kozim brzuszku…” (recytują wszystkie dzieci). Wyliczona osoba biegnie na środek, chwyta jeden, dwa lub więcej listków i wraca na miejsce. Dzieci wyliczają, ile listków porwała koza. Jeśli więcej niż jeden, mówią: „Fe, kłamczuszku”
Czupurku, oddaj sznurek! – do szczurka mówi szczurek.
Nie oddam –rzecze Czupurek, -potrzebny mi taki sznurek!
Lecz dam ochotnie i szybko igłę, nitkę i brzydką
żółtą żarówkę i żeton, apaszkę w groszki lub w kwiatki,
drożdżówkę i czekoladki.
Czupurku, oddaj mi sznurek! – do szczurka szczerzy kły pierwszy szczurek.

-zadanie logorytmiczne: „Trzask! Prask! I Klask!”
Bawimy się w wyszukiwanie słów (onomatopei) określających dźwięki wydawane przez spadające przedmioty: jedni uczestnicy zabawy tworzą dźwięk, np. upuszczają piłki, klocek, zwiniętą w kulę kartką papieru, którą rozgniatają nogą, klaszczą, szurają krzesłem, szeleszczą gazetą itp.; inni tworzą onomatopeje: puk, paf, trzask, klak, szur, szu, szu, itp.

– zadanie kogorytmiczne: „Samolotem, łódką, na koniku”
Uczestnicy zabawy są kolejno: samolotami, łódkami, galopującymi konikami. Bawią się przy akompaniamencie instrumentów perkusyjnych –np. odpowiednio: grzechotek, dzwonków, kołatek. Dzieci same dobierają ruch i towarzyszące ruchowi wydawane dźwięki: „wr, wr”, „plusk, plusk”, „klapu, klap” lub inne według pomysłów dzieci.

– zadanie logorytmiczne: „Piłka skacze”
Dzieci podzielone na kilka grup, są piłkami. Piłki skaczą zaproszone odpowiednio przez dźwięki, np. bębenka, tamburyna, pudełka itp. Wszystkie instrumenty grają w rytmie ósemek – dzieci reagują na barwę dźwięku.

– zadanie logorytmiczne: „Tur, tur, tur”
*co furkocze? (firanka, flaga, spódnica)
*co tupie? (nogi, jeż….)
*co chrzęści? (rozbity dzbanek, śrubki..)
*co szeleści? (trawa, wiatr, papier)
*co turkocze? (bryczka, wózek, fura, turkawka)

-teatr logorytmiczny: „Borowiki polubiły dąbrowy”
„Bazą zabawy jest wiersz pt. „Borowiki polubiły dąbrowy”
Najpierw słychać muzykę i na scenie pojawiają się grzyby – borowiki, rydze, kurki, kanie… Grzybki siadają u stóp recytującego fragment wiersza:
Borowiki polubiły dąbrowy.
Kurki, rydze i kanie
bór kochają sosnowy.
Muzyka zmienia się na skoczną, a zaraz potem inną kakafoniczną –zgrzytliwą. Na scenie tańczy –skacze wiewiórka, wreszcie wchodzi wilk.. Wiewiórka kryje się za drzewem, grzybki przytulają do stóp narratora, wilk spogląda z oddali. Gdzieś tam pohukuje sowa.
Tu wiewiórki jest dziupla,
wilk tu mieszka i sowa.
Przylatuje dzięcioł, stuka rytmicznie wraz z recytującym narratorem:
Dzięcioł stuka w pień dębu –
Stuku – puk, stuku – puk….
Narrator kończy swoją opowieść:
Śpiewa dąbrowa.
Teraz pozostałe dzieci z grupy urządzają koncert – grają na instrumentach perkusyjnych, improwizują: na klawesach, trójkątach, tamburynach, tarkach, kołowrotkach i innych, według własnej inwencji.

– zadanie logorytmiczne dla najmłodszych: „Dotknij zielonego”
Dzieci biegają lub skaczą, hasło „zielone” (czerwone, żółte…) albo sygnał muzyczny odpowiadający danemu kolorowi, np. dźwięk trójkąta –to zielone, kołatki –czerwone, talerzy –żółte itp. Zapraszają do poszukiwania i dotknięcia przedmiotu w danym kolorze.

– zadanie –logorytmiczna zabawa w role „Wiosenny koncert” –z udziałem: narratora, wróbla, sikorki, wrony, orkiestry (3 dzieci z trójkątami, 3 „innych” ptaszków małej Joasi)
*narrator: -wróbel ćwierka
*wróbel: -ćwir, ćwir, ćwir
*narrator: -a sikorka
*sikorka: – tir, tir, tir
*narrator: -wrona kracze
*wrona: -kra, kra, kra
*narrator: -i orkiestra
*orkiestra grając na trójkątach: -gra, gra, gra
*narrator: -inne ptaszki
*ptaki: -firli, firli
*narrator: -popiskują
*ptaszki: -pirli, pirli
*narrator: -a Jasia mała to śpiewa wszystkim
*Joasia: -tra, la, la

-zadanie logorytmiczne: „Bawimy się w dźwięki”
Dyliżans: tur, tur, tur,
Trąbka pocztyliona gra: tra, ta, ta,
Tramwaj konny: tur, tur, tur,
Dzwonek tramwajowy: dzeń, dzeń, dzeń,
Dawne auto: drum, drum, drum,
A klakson: pi bip, pi bip,
Nowoczesny samochód: ź,ź,ź,
A jego klakson: pi, pi, pip,
Pociąg: sz——
A gwizd pociągu: u——-
Wykorzystujemy dźwięki w zabawie z ruchem: dorożki, tramwaj konny, auta i nowoczesne samochody, pociąg.

– zadanie logorytmiczne, ortoepickie:
„Czarna wrona na trzy głosy”
Trzech narratorów opowiada słowami wiersza pt. „Wrona” o czarnej wronie. „Czarna wrona” –recytuje swoje „Kra, kra, kra”.
*narrator pierwszy: „Czarna wrona bez ogona chodzi wciąż naburmuszona”
*wrona: „kra, kra, kra”
*chór dzieci: „czarna wrona”
*narrator drugi: „dziś się pokłóciła z kawką, przepędziła wróbli stadko”
*wrona: „kra, kra, kra”
*chór dzieci: „czarna wrona”
*narrator trzeci: „I ze sroką nie rozmawia, za to kłóci się, rozprawia i powtarza swoje”
*wrona: „kra, kra, kra”
*narrator kontynuuje: „że to ona rację ma”
*chór dzieci: „czarna wrona”

-zadanie logorytmiczne: „Dźwięki”
Wzbogacamy opowiadanie o Jeżyku („Choroba”) w dźwięki ortofoniczne –pani czyta, a pozostali uczestnicy zabawy (dzieci razem lub w podziale na role) uzupełniają głosem, np.:
*”Jeżyk obudził się rano nieswój…” –„a,a,a” (Jeżyk)
*”w dodatku na dworze było już chłodno, jesiennie i padał deszcz…” –„plum, plum”
(deszcz)
*”na dworze szalała wichura…” – „fu, fu, fu” (wichura)
*”Wtem ujrzał pod szerokim liściem babki Biedronkę…” – „hau, hau, hau” (Roland)
*”Ruszyła wąską ścieżką pod liśćmi babki i krwawnika…” –„tup, tup, tup” (Biedronka)
*”Szła ostrożnie, aby wielkie deszczowe krople…” –„plum, plum, plum” (deszcz)
*”Na gałązce leszczyny siedział wróbelek…” –„ćwir, ćwir, ćwir” (wróbelek)
*Tymczasem Jeżyk leżał w łóżeczku, cierpiał, bolało go gardło i głowa” – „a,a,a,” (Jeżyk)

-zadanie logorytmiczne: „Ile dźwięków tyle razy ćwir!”
Wróble skaczą lub fruwają. Przerywające zabawę dźwięki klawesów zapraszają je do powtórzenia (wyklaskania) rytmu, ćwierkając i policzenia, „ile razy ćwierkały? – ile było dźwięków?”

-zadanie logorytmiczne: „Kot i myszy”
Akompaniament instrumentów towarzyszy zabawie. Myszy –biegają, skaczą, tańczą, popiskują. Kiedy akompaniament cichnie (pauza) nieruchomieją, wstrzymując oddech, wtedy między nieruchomymi postaciami myszy przechadza się „miauczący” kot. Obserwuje je i wyłapuje te, którym nie udaje się wstrzymać oddechu. (ponownie nabierają go, kiedy kot oddali się).

-zadanie słowotwórcze, logorytmiczne: „Pobudko, dzwoń”
Dzieci mówią rytmicznie wierszyk „Pobudko, dzwoń” („O dziadku do orzechów i królu myszy” w tłum. J. Ficowskiego, Kapitan muzyczka str. 21), oddalają ilustrujące go onomatopeje, np.:
Pobudko, dzwoń! -tra ta, ta, ta, tru, tu, tu, tu
Na ramię broń -szast, prast, szast, prast
Na koń! Na koń! -hop, hopa, hop, hopa, hopa, hop, hopa, hop
Niech dzielny huf -stuku, puk, stuku, puk
Pod ogniem luf -pif, paf, pif, paf
Wyrusza znów -ju, hu, ju, h
-zadanie logorytmiczne, ortofoniczne: „Spieszę z pomocą –ko, ko, ko”
Opowiadamy przedstawioną w „Bajce..” historię, sugerując dźwięki –głosy wydawane przez: Mruczka, Kicię, kurkę, bociana, gąskę, żabkę, kawkę: słowa (wołanie babci i wnuczka), np.: hau, hau, miau, miau, ko, ko, ko, kle, kle, kle, gę, gę, gę, rech, rech, rech, krek, krek, krek: „biegnę szybko, i ja i ja”. Wymawiamy je w podpowiedzianym przez prowadzącego rytmie, tempie, dynamice, artykulacji…

-zadanie logorytmiczne, twórcze: „Czary Mary”
Rozmawiamy o czarach Taja na podstawie kolejnego opowiadania „O Taju, Jasiu i Rowerku”
Wymyślamy śmieszne, dziwnie brzmiące zaklęcia i proponujemy zabawę ruchową np.: Dzieci spacerują w różnych kierunkach –pierwsze zaklęcie: „Tany, w tany, taniec zaczarowany” –zaprasza do improwizowania tańca, drugie: „Abrakadabra śnieżny bałwanek rusza na ganek” zmienia uczestników zabawy w poruszające się bałwankowym sposobem „bałwanki”, kolejne: „Bum, drum, bryka –to Afryka” zaprasza do „afrykańskiego tańca”, skoków i wyklaskiwania rytmów.

-zadanie logorytmiczne, ruchowe: „Stan nieważkości”
Wyjaśniamy dzieciom, co oznacza przyciąganie ziemskie, planetarne (grawitacja) i proponujemy zabawę w poruszanie się „w stanie nieważkości”. Dzieci proponują akompaniament: a) do biegania, maszerowania, skakania – jak na ziemi, b) pomagające wyobrazić sobie jak się „biega, chodzi, skacze –płynie jak w Kosmosie”. Proponuję zastosowanie naprzemienne wykonywania ćwiczeń: Ziemia- Kosmos, np. 4 kroki ziemskie – 4 kroki kosmiczne itp.

-zadanie twórcze, plastyczne, logorytmiczne: „Oko sieci za okiem”
Dzieci kolejno dorysowują do przedstawionego wzoru (nieregularnego kształtu) oka sieci, następne (każde tyle, ile słyszy zagranych na klawesach dźwięków lub fonemów w wyrazach, np. Ala, Ola las, motyl, itp. (dla starszych dzieci).

-zadanie logorytmiczne, twórcze: „Dobre pomysły”
Wstępem do zadania jest kolejny rozdział opowiadania „O Taju, Jasiu i Rowerku”. Do czego porównane są tu dobre pomysły? –najpierw poprawiamy Znajdę (niepoprawności jej języka: psiecieś, maś, psijmie, psyjaźń) a potem umuzyczniamy wierszyk (piosenkę) Znajdy, doimprowizowując doń własne melodie:
Dobre pomysły, dobre pomysły,
warte są tyle co złoto.
Dobre pomysły, dobre pomysły,
każdy je przyjmie z ochotą.
A jakie pomysły są dobre? Zastanawiamy się wspólnie.

-zadanie logorytmiczne: „Ucho, stopy, nos lub dłonie” („Bzdura i bzdur”)
opisane na stronie 112, „Kapitana Muzyczki” nr. 32

-zadanie logorytmiczne: „Bla – pla – mla – gla – wla”
Dzieci śpiewają fragmenty” „bla, bla, bla, bla” piosenki, zastępując pierwszą głoskę abstrakcyjnych wyrazów inną – taką jaką proponuje prowadzący pokazując jej obraz graficzny – literę, np.:
p: dzieci śpiewają: pla, pla, pla, pla
m: mla, mla, mla, mla
s: sla, sla, sla, sla
d: dla, dla, dla, dla
g: gla, gla, gla, gla
w: wla, wla, wla, wla

-zadanie logorytmiczne: „Szupu szup – rytm i ruch”
Dzieci odczytują rytm podanych fragmentów ortofonicznych – odpowiednio „Szupu szup:
oo o, szczypu szczyp: oo o, dudu du: oo o, łułu łu: oo o, -wyklaskują, a następnie zamieniają na ruch: szupu szup –skoki, szczypu szczyp –rytmiczne zaciskanie dłoni w pięść, dudu du –kroki, łułu łu –straszenie. Prowadzący zwiększa odpowiednio długość zdań do rytmizowania i zabawy: szupu szupu szup: oo oo o, dudu dudu du: oo oo o, łułu łułu łu: oo oo o itp.

-zadanie logorytmiczne: „Spotkania”
Dzieci chodzą swobodnie. Hasło „plecy” jest zaproszeniem do spotkania się pleców: dzieci dobierają się w pary, stają tyłem do siebie, tak, żeby plecy partnerów spotykały się. Inne hasła np. „czoło”, „broda”, „ucho”, „stopy”, „dłonie” zapraszają do odpowiedniego ustawienia się w parze. Każdorazowemu dobraniu się w pary towarzyszy okrzyk „Och!” lub „Ach!”

-zadanie logorytmiczne: „Co pocięte zeszyjemy: ciachu –ciach, śmigu –śmig, och i ach”
Jedno dziecko „tnie” przestrzeń sali chodząc rysuje prosty przestrzenny wzór, np. najpierw po przekątnej, następnie wzdłuż ściany w lewo, znów po przekątnej i znów wzdłuż sali – w prawo… pozostałe dzieci obserwują i zapamiętują wzór. Kilkoro z nich rusza śladami osoby, która narysowała wzór. Pozostałe recytują: „Co pocięte zaszyjemy ciachu –ciach, śmigu –śmig, och i ach”.

-zadanie logorytmiczne: „Hejże ha, róbcie wszyscy to, co ja”
Uczestnicy zabawy ustawiają się w rzędzie za prowadzącym kolegą lub koleżankom. Chodząc „wężem” naśladują, powtarzają sposób poruszania się, ruchy, gesty oraz dźwięki wydawane przez prowadzącego. Hasło „zmiana” jest sygnałem prowokującym zmianę; dotychczasowy prowadzący znajdzie się na końcu „węża”, nowym prowadzącym zostanie kolejna osoba. Teraz ona zaproponuje innym sposób chodzenia, ruchy, gesty i dźwięki.

– zadanie logorytmiczne: „Buźka i jęzorek”
Dzieci śpiewają piosenkę np. „Mikołaju, Mikołaju”, utrwalają jej słowa, a następnie tworzą akompaniament dźwięków i m.in. mlaskają językiem, nadymają policzki jak wiatr, dmuchają w czasie pauz, cały czas obserwując swoje buzie w lusterku.

-zadanie logorytmiczne: „Na bal o piątej lub o szóstej”
Lalki, misie, pajace, prababcia i pradziadek wybierają się na bal. O piątej zatańczą lalki, o szóstej misie, o siódmej pajace, a o ósmej prababcia z pradziadkiem. Wszyscy oczekują pory, która została im wyznaczona –liczą dźwięki gongu (talerza), a gdy nadchodzi wyznaczona godzina, tańczą improwizując przy akompaniamencie „starej płyty”

-zadanie logorytmiczne z elementem ćwiczenia równowagi: „Czy ja stoję”
Dzieci stoją na jednej nodze, podczas gdy druga pozostaje uniesiona nad podłogą, balansuje, rysuje w powietrzu, tańczy. Również z zamkniętymi oczami.

– zadanie logorytmiczne: „Kasztanowy szyfr”
Wiewiórki gromadzą w swoich dziuplach (koła do serso) kasztany. Zabawę podczas której skaczą wesoło, przerywają dźwięki trójkąta: każda z wiewiórek przynosi tyle kasztanów, ile było dźwięków. Kasztany zostają ułożone w rządek, policzone, a następnie rozdzielone na trzy części wg uznania dzieci. Teraz dzieci odczytują powstały zapis wyklaskując – powstają ciekawe struktury rytmiczne.

-zadanie logorytmiczne: „Skoki –kroki”
Dzieci bawią się swobodnie, a następnie słuchają grającego tamburyna, bębenka, klawesu –zapamiętują, ile dźwięków zagrał każdy z instrumentów. Dźwięki tamburyna zostają zilustrowane krokami, bębenka –krokami, klawesów –klaśnięciami, np.. tamburyno –1 dźwięk, bębenek –2 dźwięki, klawesy –3 dźwięki i odpowiednio: 1 skok, 2 kroki, 3 klaśnięcia.
-zadanie logorytmiczne: „Głosy”
Rozpoznajemy dźwięki, kwalifikujemy głosy do podzbiorów: a) głosy ludzi, b) głosy zwierząt, c) głosy cywilizacji. Wybieramy spośród nich np. „To ja”, „cha, cha, cha, cha”, „A ja jaj!”, „mu, mu….”, „hau, hau, hau…”, „brum, brum, brum…” itp. Prowadzący lub uczestnicy zabawy odczytują zapisane na kartonikach dźwięki –pozostali wybierają i kwalifikują je do odpowiednich podzbiorów.
Literatura:
Edukacja z Kapitanem Muzyczką
Propozycje logopedyczne, logorytmiczne, muzyczne, twórcze Pascala Kaasa.

Logopeda potrzebny od zaraz!
– W każdym rodzicielskim notesie telefonicznym powinien być numer do logopedy – specjalisty, który, równolegle z kontrolami lekarskimi, powinien sprawdzać rozwój mowy dziecka.
Zapytałam zaprzyjaźnionych rodziców, czyje telefony zapisują w swoich notesach. Wszyscy mają dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, właśnie nabyli swoje pierwsze samodzielne mieszkanie, cieszą się, że w rurach nie gra, a dzieci mają oddzielne pokoje. I że może wreszcie ustaną wojny domowe o zabawki i przestrzeń…
– Lista ważnych telefonów
Pierwsze miejsce, bezapelacyjnie, zajął numer do hydraulika, a zaraz potem do lekarza. Następne miejsca – równorzędne – to telefony do przedszkola i do szkoły. Nieźle, ale na liście zabrakło ważnego specjalisty, czyli logopedy, który, równolegle z kontrolami lekarskimi, powinien sprawdzać rozwój mowy dziecka. Co niepokojące, nie miała go żadna z pytanych osób. Czy to oznacza, że wszyscy rodzice bagatelizują problem mowy?
– Nie przegap kontroli
Do trzeciego roku życia dziecko pozostaje najczęściej pod opieką mamy, babci lub opiekunki. Widzimy na co dzień jego rozwój motoryczny i społeczny. Cieszymy się każdym słowem, a szczególnie tym zabawnie przekręconym – rozczula nas, gdy nasz maluch, poznając świat, sam tworzy różne określenia.
Jest to naturalny rozwój mowy, jednak powinniśmy sprawdzić, czy narządy artykulacyjne są przygotowane do prawidłowej pracy. Wizyta u logopedy jest konieczna nawet wtedy, gdy wydaje się, że wszystko jest w porządku. Niestety, nie każdy to wie i często dziecko trafia po raz pierwszy do logopedy dopiero w przedszkolu.
– Co niepokoi logopedę?
Specjalista obserwuje, jak pracują mięsień języka, wargi, policzki. Czy wysunięty na dolną wargę język jest oznaką skupienia przy rysowaniu czy obcinaniu frędzli serwety, czy też wynika to z jego wiotkości. Dlaczego usta są ciągle uchylone, nawet wtedy, gdy dziecko nie ma kataru. Dlaczego trzylatek jeszcze nie żuje kotlecika lub jabłka, a sprawne połykanie pokarmów i śliny sprawia mu trudność.
– Lepiej późno niż wcale
Każdy przedszkolak jest badany przez logopedę zatrudnionego w placówce. Dobrze, jeśli ma trzy lata lub jest niewiele starszy – wówczas ustalenie dysfunkcji (jeśli istnieje) jest w miarę wczesne i można rozpocząć ćwiczenia, które wspomogą pracę aparatu artykulacyjnego i rozwój mowy. Bywa jednak, że do przedszkola przychodzą dzieci 6-letnie, z już utrwalonymi wzorcami artykulacyjnymi, nie zawsze prawidłowymi. Oczywiście również będą zdiagnozowane przez logopedę, ale o kilka lat za późno. Ćwiczenia zastosowane u małego dziecka przynoszą szybsze efekty. Te same ćwiczenia u starszaka okażą się niestety mniej skuteczne, a na osiągnięcia wymówień prawidłowych trzeba będzie poświęcić więcej czasu i cierpliwości. Jednak i tak trzeba i warto popracować!
– Pamiętaj o współpracy
Postawienie diagnozy przez logopedę jest pierwszym krokiem. Kolejny – to dobranie odpowiednich ćwiczeń, które usprawnią narządy artykulacyjne i usuną nieprawidłowości wymowy. Niezmiernie ważna jest tu systematyczność – dziecko powinno wykonywać zadane ćwiczenia codziennie. Dlatego ważne jest, by rodzice konsultowali się z przedszkolnym logopedą i uczyli się, jak wykonywać z dzieckiem ćwiczenia. Rodzice stają się więc domowymi terapeutami mowy.
– Dlaczego terapia logopedyczna jest ważna
Drodzy Rodzice – logopeda powinien towarzyszyć dziecku już w jego pierwszych miesiącach życia i nie dotyczy to tylko dzieci z tzw. grup ryzyka. Jeśli, niestety, tak się nie stało, należy tym bardziej sumiennie zająć się problemem teraz, gdy dziecko jest w przedszkolu. Dobra opieka specjalisty, systematycznie wykonywanie ćwiczeń, nie bagatelizowanie dziecięcych problemów z mową – to pozwoli na harmonijny rozwój dziecka, a potem młodego człowieka.
Terapia logopedyczna nie boli, a im wcześniej rozpoczęta, tym szybciej da radość maluchowi, zniweluje u starszego dziecka poczucie inności, spowoduje ożywienie kontaktów z grupą rówieśniczą. Potraktujmy ćwiczenia logopedyczne jak skuteczną pigułkę na „choróbsko”, które może bardzo skomplikować życie, uniemożliwić czy utrudnić dziecku wykonywanie w przyszłości wielu zawodów, a któremu można łatwo zapobiec – byle wcześnie.
OPRACOWANIE: AGNIESZKA SZUMLICZ

Tel. 512 210 691